“Căn tính Việt” trong thiết kế đồ nội thất đương thất đương đại ✔

Trong tiến trình phát triển đời sống văn hóa kiến trúc, style phong cách đồ đạc nội thất Việt Nam tưởng như chưa khi nào được nghiên cứu và phân tích 1 cách kỹ càng. Chính vì vậy, tài liệu về lĩnh vực này còn rất hạn chế và thiếu tính hệ thống. Phần nhiều chúng ta chỉ với thể tìm thấy hình ảnh đồ nội thất qua các công trình cổ hoặc nhà ở dân gian. Đồ nội thất Việt Nam, nhìn tổng thể, bị tác động nặng nề bởi văn hóa ngoại nhập như Trung Quốc, Pháp… Mặc dù vậy, vẫn tồn tại những món đồ nội thất dân gian mang đậm bản sắc Việt như chõng tre, ghế đẩu, phản, trường kỷ, chiếu, và chạn… Những đồ dùng này không những sở hữu nét đẹp độc đáo mà còn rất sử dụng thuận tiện, phản ánh thâm thúy đời sống và văn hóa của người Việt. Không mong muốn thay, giá trị của chúng chưa được nghiên cứu và phát huy 1 cách không thiếu, để chúng có thể rạng ngời và được công nhận. Và đã tới lúc, chúng ta cần bàn thảo nhiều hơn về “Style phong cách đồ nội thất Việt”.

Theo tôi, phát huy văn hóa và cổ truyền Việt trong thiết kế đồ nội thất đương đại là 1 nhiệm vụ quan trọng và đầy ý nghĩa. Trong hoàn cảnh toàn thế giới hóa, việc giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa cổ truyền không những góp thêm phần bảo tồn bản sắc dân tộc mà còn tạo nên những dấu ấn biệt lập trên thị trường quốc tế. Sự phối hợp giữa nhân tố cổ truyền và modern hiện đại trong thiết kế đồ nội thất đưa đến những sản phẩm độc đáo, vừa bắt mắt vừa mang vẻ đẹp văn hóa. Các món đồ nội thất không chỉ là giá trị về mặt thẩm mỹ mà còn chứa đựng giá trị tinh thần thâm thúy, kết nối con người với nguồn cội văn hóa của mình. Không chỉ có vậy, sự phát huy cổ truyền trong thiết kế cũng chính là nguồn cảm hứng cho sự sáng tạo và cách tân, giúp tạo nên những sản phẩm có tính vận dụng cao, thẩm mỹ và nhân văn. Nhưng trên hết, nó là tình yêu, là trách nhiệm của các nhà thiết kế Việt đối với giá trị văn hóa của mình.

Từ 2020, SEMA Design Center điểm xuất phát là 1 công sở thiết kế đồ nội thất trẻ, đã luôn chăn trở về sự việc đưa các giá trị văn hóa Việt vào thiết kế của mình. Chúng tôi bắt đầu với ghế Nam Phương công bố năm 2021. Hành trình đó tới hiện nay đã được 4 năm, đã đánh một dấu mốc cho hành trình thực hành thiết kế của mình bằng sự việc trình làng thương hiệu đồ nội thất cảm hứng từ văn hóa Việt với tên thường gọi VIỆT KIA cùng với đấy là 4 concept thiết kế đã hoàn thiện:

Ghế Nam Phương – Queenchair

Được truyền cảm hứng từ những cái ghế cung đình triều Nguyễn do Hoàng hậu Nam Phương cùng phẩm hạnh, cốt cách cao cả của bà, ghế Nam Phương – Queenchair không những mang tới sự uy nghi với dáng vẻ đối xứng sắc sảo, mà còn phối hợp với vẻ đẹp đương đại qua thiết kế tối giản. Về mặt tạo hình, ghế Nam Phương là sự phối hợp giữa ngôn ngữ thiết kế vuông – tròn, thể hiện tinh thần giao thoa giữa Tây và Ta, giữa sự uy nghi của bậc đế vương với sự duyên dáng của một người đàn bà Việt. Về chất liệu, ghế được sản xuất tỉ mỉ với chất liệu sơn mài cùng các chi tiết dát vàng, thể hiện được giá trị bằng tay và tay nghề tinh xảo của nghệ nhân Việt.

Chõng – Chong Daybed

Lấy cảm hứng từ chiếc chõng tre, phổ biến tại các làng quê và nhà ở dân gian Việt Nam, Chõng – Chong daybed là một cái giường nghỉ đa chức năng phù hợp nhiều hoạt động có thể diễn ra như: ngồi, chơi, nằm… Chõng với phong cách thiết kế tỉ lệ dung dị và thân quen, mang lại cảm nhận thân quen. Ngôn ngữ thiết kế của chõng được tạo bởi các thanh gỗ trụ tròn, tiếp cận với nhau nhằm mô phỏng tinh thần và cấu trúc gắn kết của nguyên vật liệu tre. Không chỉ có vậy, thiết kế Chõng được cấu thành bởi 20 cấu kiện rời độc lập, được tháo lắp giúp thuận thiện lắp đặt và giao vận đi xa, đây là 1 thiết kế mang tính vững chắc.

Ghế Hoàng Bào – Kingchair

Lấy cảm hứng từ Hoàng bào – âu phục cao cả của những vị vua thời phong kiến, Kingchair mang tới sự uy nghi, bền vững của cốt cách đế vương nhưng cũng khá modern hiện đại qua ngôn nhữ tạo hình tối giản. Khác với nét mềm mịn của Queenchair, Kingchair được tạo hình bởi các đường thẳng, hình vuông, tạo ra sự khỏe khoắn, mạnh mẽ. Các đường nét thiết kế cô đọng, khúc triết nhưng đủ để gợi tả về tinh thần và form dáng của những cái Hoàng Bào: Lưng ghế tạo hình phân chia ra 4 diện, biểu hiện tạo hình của 4 thân áo (áo tứ thân), bên trên lưng tựa nghiêng gợi tả phần cổ áo, tay ghế với đai kim loại gợi tả đai lưng trong âu phục… Đặc biệt, phần tay vịn của ghế có phần đầu hướng lên trên, gợi tả về một cái ngai vàng với đầu rồng ở phía đằng trước. Tương đồng concept với ghế Nam Phương, ghế Hoàng Bào được sản xuất bằng sơn mài, dát vàng.

Chạn – Chan board

Trong dòng chảy nghiên cứu về đời sống và không gian sinh sống tại làng quê Việt, chúng tôi nhận biết thấy chạn là 1 đồ vật đặc biệt, thể hiện được trí tuệ, lối sống của người Việt. Chạn là 1 đồ dùng được vận dụng các nguyên tắc về công thái học, vi khí hậu, tạo thành 1 sản phẩm dân gian vô cùng độc đáo và thâm thúy. Kế thừa giá trị đó, chúng tôi tách bóc tinh thần của chiếc chạn và đem vào đó những phương thức tiếp xúc mới lạ. Chạn có tạo hình tách khối chính phụ nhưng vẫn không thay đổi tỉ lệ căn bản nhất của chiếc chạn dân gian (một phần chân, một phần đợt nan hở, 2 phần tủ kín). Với kiểu thiết kế này, Việt Kia muốn tôn vinh cấu trúc gắn kết gỗ bằng sự việc sử dụng hoàn toàn bằng mộng, các cấu kiện được tháo rời. Đây cũng chính là xác định phương hướng thiết kế vững chắc mà chúng tôi đang tìm tòi.

Quá trình nghiên cứu và thiết kế, cũng chính là hành trình chúng tôi đi tìm kiếm tinh thần văn hóa, và ước muốn đúc kết lại những điểm nổi trội, làm cơ sở lý luận chung. Một vài đặc thù chung của tinh thần Việt trong tạo hình nội thất chúng tôi sử dụng trong tiến trình thiết kế như: Tính trung dung, tính tùy biến, tính chiết trung, tính tầng lớp, và tính chân thật.

•  Tính trung dung: Trong thiết kế trang trí nội thất Việt thể hiện qua sự cân bằng giữa những nhân tố. Các không gian nội thất thường được bố trí 1 cách hài hòa, không quá cầu kỳ nhưng vẫn đưa đến cảm nhận thoải mái. Điều ấy phản ánh nếp sống giản dị và hài hòa của người Việt, nơi mà mọi thứ được đặt vào địa điểm cân bằng, tránh xa những cực đoan và phô trương không cấp bách.
• Tính tùy biến: Trong thiết kế trang trí nội thất Việt thể hiện qua khả năng thích nghi và chuyển đổi để thích hợp với tương đối nhiều bối cảnh và nhu cầu không giống nhau. Các món đồ nội thất thường có thiết kế làm thế nào để cho có thể sử dụng linh động. Tính tùy biến không những thể hiện sự sáng tạo mà còn là phương pháp để tận dụng tối đa chức năng của từng món đồ, thích hợp với căn tính linh động, tùy biến của người Việt.
• Tính chiết trung: Trong thiết kế trang trí nội thất Việt thể hiện qua sự phối hợp hài hòa giữa nhiều style phong cách và nhân tố không giống nhau, từ cổ truyền đến modern hiện đại, từ đơn giản đến rắc rối phức tạp. Sự chiết trung này phản ánh sự rộng mở và tiếp thu những tác động văn hóa từ phía bên ngoài, đồng thời giữ vững được những giá trị văn hóa cổ truyền, tạo thành một bản sắc riêng độc đáo.
•  Tính tầng lớp: Trong thiết kế trang trí nội thất Việt thể hiện qua việc sử dụng nhiều lớp không gian và nguyên vật liệu không giống nhau. Các hoạt động được diễn ra tuần tự và được tổ chức 1 cách có tính toán, có thể thấy điểm này trong việc tổ chức không gian kiến trúc: Sân, hiên, gian nhà, cái dại…Bạn có thể thấy tính tầng lớp bên trong tiếng Việt cũng có khá nhiều ngữ nghĩa không giống nhau trong 1 câu chữ. Việc đa lớp được sử dụng nhưng theo 1 cách rất tự nhiên và chân thật, thể hiện sự sắc sảo, tính lớp lang rất Việt.
•  Tính chân thật: Trong thiết kế trang trí nội thất Việt được thể hiện qua việc sử dụng các nguyên vật liệu tự nhiên như gỗ, tre, và mây, cùng với những kỹ thuật bằng tay cổ truyền. Hay là chức năng sử dụng của một đồ dùng theo 1 cách đơn giản nhất, bộc lộ 1 cách rõ nét và dễ nhận thức.

Phát huy giá trị văn hóa của một đất nước khởi nguồn từ những nhà thiết kế sáng tạo, những người không ngừng kiếm tìm sự hài hòa giữa cổ truyền và modern hiện đại. Con đường khôi phục và duy trì giá trị văn hóa là 1 hành trình dài, yêu sách sự cố gắng và cộng hưởng từ toàn bộ mỗi người. Chúng tôi hi vọng rằng, những sản phẩm và thiết kế của mình góp thêm phần tiếp theo, phát huy giá trị, bản sắc văn hóa Việt trong hoàn cảnh đương đại, để cùng nhau bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa của dân tộc, tạo thành những dấu ấn biệt lập và tự hào Việt trên map bản đồ thế giới.

KTS Nguyễn Phương Chi
(Bài đăng trên TCKT số 5-2024)