Tổng hội Xây dựng Việt Nam vừa có văn bản hồi đáp Bộ Xây dựng liên quan đến góp ý dự thảo sửa đổi, bổ sung một vài điều của Nghị quyết 1210 ngày 25.6.2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị. Để bạn đọc tiệm cận với những luận cứ của những góp ý, chúng tôi giới thiệu bài viết của tiến sỹ. Đặng Việt Dũng (Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam).
Sau hơn 30 năm kể từ lúc Quyết định số 32-HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng về phân loại đô thị và phân cấp quản lý đô thị sinh ra, công tác phân loại đô thị đã tiến được những bước dài, đóng góp thêm phần không nhỏ vào việc phát triển và hoàn chỉnh hệ thống đô thị của nước mình.
Công tác phân loại đô thị đã giúp các địa phương phát huy tính chủ động trong công tác quy hoạch, đầu tư phát triển đô thị, nâng cao chất lượng đô thị.
Các tiêu chuẩn, quy chuẩn sử dụng nhận định phân loại đô thị kha khá toàn diện, dễ triển khai, thích hợp với hoàn cảnh và vai trò của đô thị trong từng giai đoạn phát triển của quốc gia. Thế nhưng, hệ thống phân loại, upgrade nâng cấp và quy hoạch đô thị của Việt Nam vẫn còn có những bất cập, như sự không thống nhất giữa những văn bản luật pháp, hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn chưa bám sát thực tế và nhu cầu phát triển đô thị hiện tại, tạo nên các nguy cơ kích thích các địa phương chạy theo thành tích rộng mở quy mô các đô thị vượt mức, lãng phí nguồn lực đất đai, kéo theo sự suy giảm của chất lượng đô thị.
Triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về sự việc tiếp tục “Xây dựng cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển hệ thống đô thị hài hòa, thích hợp với tiềm năng, ưu thế của từng vùng, từng địa phương” rất nhất thiết phải tiếp tục rà soát và tùy chỉnh hệ thống luật pháp cho thích hợp, nhằm tạo điều kiện quá tốt để hệ thống đô thị phát triển, đóng góp thêm phần tích cực vào công cuộc modern hiện đại hóa quốc gia, nâng cao chất lượng sống cho tất cả những người dân.
Đồng bộ các tiêu chuẩn và quy chuẩn trong những văn bản luật pháp
Hệ thống phân loại đô thị hiện tại đang chịu sự tùy chỉnh bởi hai Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội: Nghị quyết 1210/2016/UBTVQH13 dùng để làm phân loại đô thị theo các tiêu chuẩn và quy chuẩn mang tính kỹ thuật và Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 phân loại đơn vị hành chánh đô thị theo các quy chuẩn để phục vụ quản lý hành chánh.
Có thể nói rằng Nghị quyết 1210 là cơ sở để triển khai Nghị quyết 1211. Một nguyên tắc quan trọng xuyên suốt trong tiến trình triển khai phân loại đô thị là phạm vi thành lập đơn vị hành chánh đô thị phải thích hợp với phạm vi phân loại đô thị.
Việc phân loại đô thị theo Nghị quyết 1210 được làm theo 5 tiêu chuẩn: Địa điểm, công năng, vai trò, cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế xã hội, quy mô dân số, tỷ lệ dân số, mật độ lao động phi nông nghiệp, trình độ phát triển hạ tầng, cảnh quan kiến trúc đô thị. Việc phân loại đơn vị hành chánh đô thị theo Nghị quyết 1211 được phân theo 5 quy chuẩn: Quy mô dân số, S diện tích tự nhiên, số đơn vị hành chánh trực thuộc, cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế xã hội và phải được công nhận loại đô thị tương ứng theo Nghị quyết 1210.
Các tiêu chuẩn của Nghị quyết 1210 được phân thành 59 quy chuẩn, trong đó các quy chuẩn nhận định trình độ phát triển cơ sở hạ tầng và kiến trúc, phong cảnh đô thị chiếm tỷ trọng chủ yếu. Như thế có 3 tiêu chuẩn trong Nghị quyết 1210 và 3 quy chuẩn trong Nghị quyết 1211 có content nội dung trùng nhau gồm: cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế xã hội, quy mô dân số và mật độ lao động phi nông nghiệp. Có 2 tiêu chuẩn, quy chuẩn được dùng là cơ sở gồm tiêu chuẩn về tỷ lệ dân số trong Nghị quyết 1210 có thể coi là cơ sở để định rõ quy chuẩn về S diện tích đất đô thị trong Nghị quyết 1211.
Một quy chuẩn quan trọng được luật lệ trong Nghị quyết 1211 là để được công nhận là 1 đơn vị hành chánh đô thị thì trước tiên đô thị đó phải thỏa mãn các tiêu chuẩn để được công nhận là dòng đô thị quy định theo Nghị quyết 1210. Tiêu chuẩn địa điểm, vai trò, công năng trong Nghị quyết 1210 nhằm định rõ tầm quan trọng của đô thị đối với đất nước, khu vực và quy chuẩn số đơn vị hành chánh trực thuộc trong Nghị quyết 1211 để định rõ quy mô (độ lớn) đô thị là những tiêu chuẩn, quy chuẩn không giống nhau giữa Nghị quyết 1210 và Nghị quyết 1211.
Về cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế xã hội, luật lệ trong Nghị quyết 1210 gồm 6 quy chuẩn: Cân đối thu chi ngân sách, mức thu nhập bình quân đầu người/năm so với cả đất nước, mức tăng trưởng kinh tế trung bình 3 năm gần nhất, mật độ hộ nghèo, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mật độ tăng dân số hàng năm (gồm có tăng tự nhiên và tăng cơ học). Luật lệ trong Nghị quyết 1211 cũng gồm 6 quy chuẩn, trong đó có 5 quy chuẩn giống như trong Nghị quyết 1210, không có quy chuẩn mật độ tăng dân số mà có quy chuẩn mật độ lao động phi nông nghiệp. Tiêu chuẩn mật độ lao động phi nông nghiệp được định rõ thành mục riêng trong Nghị quyết 1210.
Như thế có cùng content nội dung giống hệt nhưng trong Nghị quyết 1210 được coi là tiêu chuẩn, còn trong Nghị quyết 1211 được coi là quy chuẩn, bởi vậy để thuận tiện và đơn giản hơn cho quá trình nhận định công nhận đơn vị hành chánh đô thị và loại đô thị thì buộc phải thống nhất theo hướng các content nội dung có tính định tính thì được định rõ là tiêu chuẩn, các content nội dung có định lượng thì định rõ là quy chuẩn. Giữa Nghị quyết 1211 và Nghị quyết 1210 có 8 content nội dung giống nhau, nên chọn để sử dụng chung nhất lúc tính điểm xếp loại đơn vị hành chánh đô thị cũng như xếp loại đô thị.
Thống nhất về trị số quy chuẩn nhận định
Đối với tiêu chuẩn về quy mô dân số, trị số tối thiểu để phân loại đô thị theo Nghị quyết 1210 thấp hơn trị số tối thiểu theo qui định trong Nghị quyết 1211. Chẳng hạn, quy chuẩn để công nhận là thành phố trực thuộc trung ương theo Nghị quyết 1211 phải là đô thị loại I trực thuộc trung ương theo Nghị quyết 1210, nhưng quy mô dân số tối thiểu quy định cho đô thị loại I trực thuộc trung ương theo Nghị quyết 1210 chỉ đơn giản là 1 triệu con người, trong lúc quy mô dân số tối thiểu luật lệ theo Nghị quyết 1211 phải là một triệu 500 ngàn con người.
Như thế, đối chiếu theo quy mô dân số, đô thị được phân loại I trực thuộc trung ương chưa đủ quy chuẩn để công nhận là đơn vị hành chánh đô thị trực thuộc trung ương. Tương đương đối với các đơn vị hành chánh đô thị cấp thấp hơn được trình bày trong Bảng 1.
Đối với tiêu chuẩn tỷ lệ dân số, trong Nghị quyết 1211 không luật lệ quy chuẩn về tỷ lệ dân số nhưng có luật lệ S diện tích tối thiểu cần đạt được cho từng đơn vị hành chánh đô thị, bởi vậy có thể định rõ được tỷ lệ dân số tối thiểu. So sánh với tiêu chuẩn luật lệ về tỷ lệ dân số trong Nghị quyết 1210 cho thấy tỷ lệ dân số tối thiểu luật lệ trong Nghị quyết 1211 thấp hơn so với tỷ lệ dân số luật lệ cho những đô thị tương ứng (xem Bảng 2).
Chẳng hạn, luật lệ tỷ lệ dân số tối thiểu theo Nghị quyết 1211 cho đơn vị hành chánh đô thị là thành phố trực thuộc trung ương là 1000 người/kilomet2, trong lúc tỷ lệ dân số toàn đô thị của đô thị loại I là 2000 người/kilomet2, cho thấy chỉ cần đạt được quy chuẩn luật lệ về loại đô thị là có thể suy xét quyết định đơn vị hành chánh đô thị mà dường như không cần xét đến quy chuẩn tỷ lệ dân số đô thị, hay nói khác là quy chuẩn S diện tích đất tự nhiên đô thị, dù rằng yêu cầu về quy chuẩn S diện tích đất tự nhiên đô thị là cấp bách.
Luật lệ về tiêu chuẩn quy mô dân số và tỷ lệ dân số cho khu vực đất xây dựng đô thị trong Nghị quyết 1210 cần suy xét tùy chỉnh định rõ cho những khu vực nội thành, ngoại thành, nội thị, ngoại thị để thích hợp với luật lệ về đơn vị hành chánh trong Nghị quyết 1211 và các luật lệ trong luật quy hoạch xây dựng đô thị.
Tiêu chuẩn về mật độ lao động phi nông nghiệp trong Nghị quyết 1210 được luật lệ cho toàn đô thị và cho khu vực nội thành, nội thị, trong lúc Nghị quyết 1211 chỉ luật lệ cho khu vực nội thành, nội thị, thị trấn. Cũng như tiêu chuẩn về quy mô dân số, tiêu chuẩn mật độ lao động phi nông nghiệp thấp nhất luật lệ trong Nghị quyết 1210 thấp hơn quy chuẩn luật lệ trong Nghị quyết 1211 (xem bảng 3), dẫn tới sự không thống nhất trong chọn lựa giá trị tính toán, và yêu cầu về quy chuẩn mật độ lao động phi nông nghiệp trong Nghị quyết 1211 trở nên không cấp bách nữa.
Không chỉ có thế, trong cơ cấu tính điểm, tỷ trọng điểm của tiêu chuẩn này luật lệ trong Nghị quyết 1210 tối đa chiếm 6% tổng cộng điểm và được tính đều cho tất cả những loại đô thị, trong lúc tỷ trọng điểm tối đa luật lệ trong Nghị quyết 1211 thay đổi từ 2% đến 5% tổng cộng điểm và luật lệ cho mỗi loại đơn vị hành chánh đô thị, thấp đặc biệt là thành phố trực thuộc trung ương, cao đặc biệt là thị trấn.
Một vấn đề cần quan tâm là cách tính toán số lao động phi nông nghiệp trong điều kiện tiến bộ khoa học kỹ thuật đã giúp người nông dân trở thành công nhân nông nghiệp trong những ngành nông nghiệp công nghệ cao, lao động nông nghiệp thời vụ.
Như thế bên cạnh chọn lựa sử dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn có content nội dung giống hệt cũng nhất thiết phải thống nhất các trị số sử dụng nhằm tạo nên sự thuận tiện cho công tác nhận định, phân loại.
Tùy chỉnh hoặc loại trừ các quy chuẩn không còn thích hợp
Trong hệ thống định mức thống kê đất nước phát hành theo Quyết định 54/2016/TTg của Thủ tướng Chính phủ, các định mức như mức (vận tốc) tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế hay tỷ trọng công nghiệp, xây dựng và dịch vụ trong cơ cấu kinh tế, mức thu nhập bình quân đầu người không được luật lệ tính cho cấp huyện trở xuống. Do đó việc đưa các quy chuẩn này vào luật lệ tính điểm cho những đô thị loại I trực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở xuống theo Nghị quyết 1210 và thành phố trực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở xuống theo Nghị quyết 1211 sẽ gây khó dễ cho việc tính toán định rõ.
Đối với đô thị loại I trực thuộc trung ương trở lên theo Nghị quyết 1210 hay đô thị là thành phố trực thuộc trung ương theo Nghị quyết 1211, quy chuẩn mức thu nhập bình quân đầu người cần thay bằng tổng sản phẩm trên địa phận bình quân đầu người (GRDP/người) cho thích hợp với luật lệ trong hệ thống định mức thống kê đất nước, quy chuẩn chuyển dịch cơ cấu kinh tế cần luật lệ cụ thể tỷ trọng của 3 khu vực kinh tế: Dịch vụ, Công nghiệp – Xây dựng, Nông nghiệp bảo đảm thích hợp với cơ cấu của nền kinh tế đô thị và bảo đảm sự khách quan khi không tùy thuộc vào Nghị quyết Đại hội của địa phương.
Bảo đảm sự thích hợp với thực tế phát triển đô thị
Khoảng cách về quy mô dân số giữa những loại đô thị được quy định trong những Nghị quyết là khá lớn, chênh nhau từ một,5 đến 12,5 lần. Với vận tốc tăng dân số trung bình là một,2%/năm theo số liệu report báo cáo kết quả điều tra dân số các năm 2009, 2019 của Tổng cục Thống kê, thì để đạt được quy mô dân số cho loại đô thị cao hơn cần mất không hề ít năm nếu như không tựa vào sự di dân hay sát nhập địa giới hành chánh.
Chẳng hạn: mức chênh về quy mô dân số luật lệ cho đô thị loại II và loại III là 2 lần, với vận tốc tăng dân số hàng năm 1,2%, để đạt được quy mô dân số từ loại III lên loại II cần thời gian gần 100 năm! Đây là một trong những lý do dẫn đến việc rộng mở đô thị, lấy thêm người dân các vùng phụ cận thành người dân đô thị bằng các quyết định hành chánh trong lúc các điều kiện về hạ tầng không đáp ứng kịp.
Theo số liệu report báo cáo của Bộ Xây dựng, tính đến tháng 12.2020, cả đất nước có tổng số 862 đô thị đã được công nhận gồm có 2 đô thị loại đặc biệt trực thuộc trung ương là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh; 3 đô thị loại I trực thuộc trung ương là thành phố Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ; 19 thành phố là đô thị loại I, 31 thành phố là đô thị loại II và 48 đô thị loại III (gồm: 29 thành phố và 19 thị xã) là thành phố trung tâm cấp vùng và cấp tỉnh; 88 đô thị loại IV hoặc được nhận xét đạt quy chuẩn đô thị loại VI (gồm: 31 thị xã, 5 khu vực dự định thành lập thị xã trên quy mô toàn huyện, 53 thị trấn rộng mở) và 671 đô thị loại V là trung tâm huyện hoặc trung tâm của cụm người dân nông thôn.
Căn cứ vào tiêu chuẩn quy mô dân số luật lệ trong Nghị quyết 1210 thì tổng cộng dân đô thị của 862 đô thị đã được công nhận, có tùy chỉnh giảm cho những đô thị đặc điểm, tối thiểu phải là 37 triệu con người. Kết quả điều tra dân số năm 2019 cho hay rằng, tổng dân số thành thị chỉ vào khoảng 33,1 triệu con người, cho thấy luật lệ về tiêu chuẩn quy mô dân số của một vài loại đô thị trong Nghị quyết 1210 là tương đối cao, phần đông các đô thị không đạt được định mức này. Số liệu thống kê cũng cho thấy một vài đô thị đã được xếp loại đô thị từ khá lâu, khá sớm, nhưng không có điều kiện cuốn hút luồng dân di cư nên dân số phát triển rất lững lờ. Vận tốc nâng loại đô thị cao hơn vận tốc tăng dân số đô thị.
Suy xét quy mô dân số và tỷ lệ dân số thực tiễn của 552 thị trấn trên cả nước là đô thị loại V được công nhận đến tháng 4.2021 cho thấy quy mô dân số trung bình của những đô thị loại V là 11.845 người/đô thị, to hơn quy chuẩn dân số luật lệ cho thị trấn trong Nghị quyết 1211 là 8.000 người đô thị và lớn gần gấp 3 lần dân số luật lệ cho đô thị loại V trong Nghị quyết 1210 là 4.000 người/đô thị. Tỷ lệ dân số trung bình là một.418 người/kilomet2, to hơn tiêu chuẩn luật lệ chung cho tỷ lệ dân số toàn đô thị loại V là một.000 người/kilomet2.
Quy mô dân số trung bình lớn nhất của đô thị loại V là 22.405 người thuộc khu vực Đông Nam Bộ, thấp đặc biệt là 8.035 người ở khu vực Đông Bắc Bộ. Tỷ lệ dân số trung bình lớn nhất của đô thị loại V là 2.705 người/kilomet2 cũng thuộc khu vực Đông Nam Bộ, thấp đặc biệt là 562 người/kilomet2 ở khu vực Tây Nguyên (Xem Bảng 4).
Như thế các số liệu thống kế cho thấy buộc phải nghiên cứu tùy chỉnh cả về trị số và cả về khoảng cách của những tiêu chuẩn, quy chuẩn được sử dụng để phân loại theo từng loại đô thị cho thích hợp với thực tế phát triển của đô thị Việt Nam.
Xây dựng quy chuẩn định lượng cho những đô thị đặc điểm
Tiêu chuẩn về địa điểm, công năng, vai trò của đô thị trong Nghị quyết 1210 chủ yếu luận chứng nhận định trên cơ sở các chủ trương, xác định phương hướng, quy hoạch đã được các cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, phạm vi bao trải rộng, thiếu quy chuẩn định lượng, khó nhận định cho điểm, đặc biệt đối với các đô thị có tính đặc điểm, có công năng nổi bật về kinh tế, có giá trị đặc biệt về di tích, văn hóa và du lịch, đô thị là tỉnh lỵ, huyện lỵ, đô thị tạo thành từ phát triển các khu công nghiệp, khu kinh tế, khu chế xuất.
Chẳng hạn: cùng là đô thị loại I trực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nhưng vai trò, địa điểm, công năng của đô thị là tỉnh lỵ khác với đô thị bình thường khác. Do đó các đô thị là trung tâm chính trị, hành chánh đất nước hay của tỉnh, huyện, các đô thị đặc điểm cần được coi xét khi tính điểm để tạo lập loại đô thị theo Nghị quyết 1210 hay đơn vị hành chánh đô thị theo Nghị quyết 1211.
Để hoàn chỉnh việc nhận định phân loại đô thị buộc phải tiếp tục suy xét điểu chỉnh các quy chuẩn liên quan đến trình độ phát triển hạ tầng, cảnh quan kiến trúc đô thị cho thích hợp với thực tế, cũng như bổ sung các khái niệm và tiêu chuẩn, quy chuẩn nhận định phân loại cho những mô hình đô thị mới như đô thị thông minh, đô thị sinh thái, đô thị xanh…
Việc đồng bộ, thống nhất về content nội dung, tên thường gọi, trị số của những quy chuẩn, tiêu chuẩn căn bản là cơ sở để hoàn chỉnh các quy chuẩn nêu trên, đồng thời giúp công tác nhận định phân loại được toàn diện, dễ triển khai và thích hợp với luật lệ chung của luật pháp.
Theo tiến sỹ. Đặng Việt Dũng – Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam/ Người đô thị
Thêm nhiều thông tin hấp dẫn với BdsNhaDat.com.vn ❗
T.H
