Bờ biển không của riêng ai ❗

Bãi biển của ai? Chắc chắn không phải sở hữu của riêng ai và không thuộc sở hữu một đội nhóm thiểu số nào đấy. Biển và bãi biển là của chung, của cộng đồng, của dân cư và ai ai cũng có quyền tận hưởng, thụ hưởng những giá trị của biển mang đến. Tuy nhiên, trong vô số nhiều năm qua, thực trạng bãi biển Việt Nam, đặc biệt ở khu vực miền Trung, bị “băm nát” cho những dự án của những doanh nghiệp. Điều đó không những phá hủy phong cảnh, môi trường tự nhiên mà còn có những ảnh hưởng xã hội rất tiêu cực. Để nhận biết thấy điều đó không khó, nhưng giải quyết vấn đề không thể là chuyện một sớm một chiều.

Mặt trước bãi biển

Mùa hạ năm 2013, tôi tới Quảng Bình. Trong một buổi dạo chơi ở thành phố Đồng Hới, tôi đi sang bán đảo Bảo Ninh và đi dạo dọc bãi biển. Tại đây, khi đến một khu resort lừng danh vẫn thường quảng bá nhiều trên báo chí, truyền hình, tôi đã bị bảo vệ ở đây đuổi không cho đến gần và… cấm chụp ảnh. Để tiếp tục hành trình, tôi đành ra phía ngoài đi sát mép con sóng. Không ngạc nhiên về chuyện này nhưng đó quả là 1 chuyện không dễ chịu và để lại nhiều do dự.

Đó chỉ đơn giản là một câu truyện cụ thể và rất nhỏ của riêng tôi. Trên thực tiễn đây không phải là chuyện lạ hay hiếm có. Thực trạng các dự án độc chiếm bờ biển diễn ra khắp mọi nơi ở các bãi biển miền Trung. Những resort, hotel, nhà hàng được đầu tư xây dựng bài bản, tiện nghi cao và dĩ nhiên chỉ phục vụ cho thiểu số khách có khả năng kinh tế, còn những dân cư thông thường, người nghèo gần như không có thời cơ tiếp xúc. Có thể thấy thực trạng này diễn ra ở rất là nhiều tỉnh thành miền trung bộ như Quảng Bình, Thừa Thiên – Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Nha Trang (Khánh Hoà), Phan Thiết (Bình Thuận)… Các dự án chắn tầm nhìn ra biển và cũng bịt luôn đường ra biển của du khách phổ thông, dân cư bản địa, ngư dân và cả cộng đồng. Không quá khó để hiểu điều này. Bãi biển là mặt trước, và là nơi sinh lợi lý tưởng. Mà theo nguyên tắc kinh doanh thì người ta phải làm ra làm sao bỏ ra ít nhất và thu về nhiều nhất. Với tiêu chuẩn “phát triển kinh tế – du lịch”, các địa phương không e dè, thậm chí hồ hởi chia bãi biển cho dự án theo cách phân nền bán nhà lô, với 1 cách nhìn thiển cận và tư duy nhiệm kỳ. Điều này cũng tương tự như việc xây dựng các dự án khác, không hề đặt vấn đề về sự đặc điểm của bãi biển và tính đến những tác động xã hội.

Hàng trăm nhà đầu tư và hàng trăm dự án đã đổ xô vào bãi biển miền Trung trong các năm qua. Rất là nhiều dự án chiếm đất rồi nằm đắp chiếu, và dân cư không có đường ra biển. Đã có tương đối nhiều lời nói bất bình. Nhiều nơi, dân cư phải đi tắm biển “chui” khi mặt trước ấy đã có sở hữu. Không chỉ có chuyện phong cảnh và chuyện tắm biển, hay dạo chơi, mà biển còn là kế sinh nhai của hàng triệu ngư dân đã sống ở đây, trải qua nhiều đời…

Đầu tháng 3/2016, ngư dân xã Quảng Cư, thị xã Sầm Sơn tỉnh Thanh Hoá đã vây hãm trụ sở UBND tỉnh để đòi biển, khi dự án của Tập đoàn FLC đã bịt con đường ra biển của họ, và cản trở khi họ làm công việc sinh nhai của mình. Điều đáng nói, họ bị làm khó ở cả nơi không thuộc quyền quản lý của tập đoàn kia. Sự điều này chắc chắn chỉ đơn giản là một sự mở đầu, khi mà họ vẫn cố tình quên đi và coi thường những giá trị của dân cư, cộng đồng.

Ngược dòng thời gian một chút, tháng 1/2015, UBND tỉnh Khánh Hoà đã cấp giấy chứng nhận đầu tư cho Dự án Phoenix Beach của Tập đoàn Dewan (Ấn Độ) để làm một dự án khủng suốt dọc bãi biển phía Đông đường Trần Phú, đường Phạm Văn Đồng (TP Nha Trang). Dự án này, theo những nhà quy hoạch và KTS, là xâm phạm thô bạo vào phong cảnh vịnh Nha Trang – danh thắng đất nước, với những toà nhà cao tới 5-6 chục tầng và bê tông hoá tất cả bờ biển thậm chí, lấn ra biển, như 1 bức tường thành chắn tất cả thành phố Nha Trang với biển. Dự án chưa thực hiện, nhưng đã bao bọc kín lối ra biển bằng tường rào và biển cấm. Dân cư nơi đây đã rất bất bình, dư luận lên tiếng, giới chuyên môn phản biện quyết liệt. Và rất may mắn, tháng 7/2015, tỉnh Khánh Hoà đã rút giấy chứng nhận đầu tư của dự án này.

Với riêng Nha Trang, tuyến phố Trần Phú – Phạm Văn Đồng chạy dọc bãi biển quả thực một mặt trước và đây là trung tâm thành phố. Dải đất phía Đông tuyến phố này nhỏ hẹp ven biển và là nơi đẹp nhất. Nhưng đó cũng chính là đất vàng để các nhà đầu tư nhòm ngó. Câu truyện trên cho thấy: Để giữ được giá trị phong cảnh cho thành phố biển không những cần quy hoạch chỉnh chu mà cần phải có cả các luật lệ hành chánh và thiết chế pháp lý đủ mạnh.

Trả lại biển cho cộng đồng

Tiếp tục câu truyện ở Nha Trang – Ngày 9/3/2016, Sở Xây dựng tỉnh Khánh Hoà đã có buổi họp với giới KTS, các hội nghề nghiệp và các ban ngành liên quan để nghe góp ý cho quy hoạch phía Đông đường Trần Phú. Các quan điểm đề ra đã nhất trí về sự việc tháo dỡ các công trình bền vững ở nơi đây giống như các nhà hàng, hotel đang chiếm lĩnh S diện tích và không gian bờ biển, che chắn tầm nhìn từ trong thành phố ra biển. Khánh Hoà đã tỏ ra quyết liệt trong điều này: “Tháo dỡ là điều phải làm. Nơi nào phải đền bù tổn hại thì tỉnh sẽ thực hiện theo luật định. Nơi nào của nhà nước quản lý thì dứt khoát phải tháo dỡ, hạn cuối là đến năm 2018” (theo lời ông Phan Văn Dẽ – Giám đốc Sở Xây dựng Khánh Hòa).

Điều này rất thông thường, và dễ hiểu, nhưng với tương đối nhiều người vẫn sốc. Vì lẽ, đó không phải là 1 chuyện dễ dàng, nó động chạm tới rất là nhiều quyền lợi của những doanh nghiệp, nhà đầu tư cùng với thực trạng xây dựng. Ở đây có tương đối nhiều công trình xây dựng được cấp phép hoạt động đã lâu. Trong đó, đáng kể đặc biệt là Khu resort Ana Mandara. Đây là khu nghỉ dưỡng quy mô nhất với S diện tích trên 20.000 mét vuông , “bít” tất cả chiều dài hơn 500 m của bãi biển Nha Trang. Tuy giấy phép đến năm 2022 mới hết hạn nhưng khu nghỉ dưỡng sẽ phải tháo dỡ tất cả. Nếu làm được, thì Khánh Hoà và Nha Trang thật sự can đảm, chính là người tiên phong trong việc trả lại biển cho cộng đồng.

Chính phủ đã có luật lệ hành lang biển 50m từ mặt biển không được giao cho nhà đầu tư, không được xây dựng, để S diện tích này là khu vực công cộng. Tuy vậy, ở Nha Trang, và rất là nhiều nơi khác, hành lang này vẫn bị xâm phạm và tiếp tục bị xâm phạm.

Trong sự việc dân cư thị xã Sầm Sơn Thanh Hoá đòi biển, tỉnh uỷ, UBND tỉnh đã xuống đối thoại trực tiếp, và đáp ứng những quyền lợi chính đáng của dân cư, của cộng đồng.

Hai câu truyện ở Nha Trang và Sầm Sơn là những bài học đắt giá trong việc ứng xử với biển. Là 1 đất nước biển với hàng nghìn kilômét bãi biển, nhưng cho tới giờ chúng ta vẫn đang loay hoay tìm phương pháp phát triển kinh tế biển làm sao hiệu quả và vững bền trên mọi phương diện. Cách làm chia lô, băm nát bãi biển là 1 cách làm phi khoa học, thiếu văn hoá, sẽ phải trả giá đắt trong tương lai.

Ông Nguyễn Sự, nguyên Bí thư Thành ủy Hội An, tỉnh Quảng Nam khi xin nghỉ hưu trước tuổi vẫn còn cảm nhận thấy có lỗi vì những điều làm không đúng với đô thị di tích này. Hiện tại, đoạn bãi biển từ An Bàng đến Cửa Đại đã giao đất cho 11 dự án thì 50% trong những số này chậm trễ tiến độ.

Ông Nguyễn Sự chia sẻ khi trông thấy các dự án bao bọc kín bãi biển: “Đấy là sai trái rất to lớn trong ứng xử với tự nhiên 1 cách hỗn hào. Nó thô bạo trong ứng xử với con người. Một vài nơi không còn bờ biển nhân dân. Các dự án, những nhà đầu tư không có lỗi, lỗi là những nhà quản lý, trong đó có tôi chủ tịch là người hàng đầu. Có những chiếc sai không lúc nào sửa được. Chúng ta sống ở biển, tôi sống ở một đô thị có biển, bước chân xuống biển nhưng không hiểu gì về biển cả. Lúc này cho tôi làm lại thì tôi sẽ không lúc nào cấp bất cứ dự án nào sát biển”.

Với riêng Hội An, sự trả giá đã thấy nhãn tiền. Bãi biển Cửa Đại trước đó là từng có rừng dương chắn sóng thanh bình; sau thời điểm xây dựng các dự án, đã bị biển xâm thực nghiêm trọng. Lúc này, tới Cửa Đại có thể thấy khung cảnh hoang tàn của không ít khu nghỉ dưỡng, hotel, nhà hàng dường như không còn có thể hoạt động vì sóng đánh tới chân. Nhiều công trình đã nghiêng đổ và trở thành những bãi rác to lớn trước biển.

Nhiều địa phương duyên hải miền trung bộ đang phải trả giá đắt và hậu quả rất nặng nề không dễ khắc phục. Đằng sau những resort hotel sang chảnh là những câu truyện buồn khó nói hết bằng lời. Thực trạng này đã đến mức báo động.

Ngày 26/5/2015, trong buổi họp với với Bộ Tài nguyên – Hệ sinh thái, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo việc cấm cấp phép dự án sát biển, địa phương nào đã cấp phải tịch thu giấy phép bởi đây là nơi công cộng, bờ biển phải thông suốt, không được chặn ngang, quây rào. Điều này tuy rất muộn nhưng còn hơn không. Nhưng vấn đề là những dự án đã và đang tồn tại, những dự án dở dang thì không dễ dàng giải quyết thoả đáng.

Trả lại biển cho cộng đồng, đấy là điều buộc phải làm và phải làm được. Biển không phải của riêng ai hay nhóm người nào. Biển là của chung, của cộng đồng. Không thể nối dài mãi việc phát triển theo phương thức manh mún và thời gian ngắn. Những giá trị cộng đồng phải được đề cao. Đương nhiên, để làm được cần có một lộ trình – và rất cần sự lên tiếng của không ít giới, nhiều ngành, nhất là của hội nghề nghiệp và cả dân cư.

KTS Hà Thành
(Bài đăng trên TCKT số 4 – 2017)