Nắng Ba Đình ❗

“Người về đem tới ngày vui, mùa thu nắng toả Ba Đình…” – Đấy là câu hát trong bài “Ca tụng Hồ Chủ Tịch” của cố nhạc sỹ Văn Cao. Câu hát có ca từ như 1 câu thơ, và tác giả mang tinh thần của người chép sử. Bao nhiêu năm qua, hình ảnh Ba Đình trong nắng mùa thu trở thành một hình ảnh đẹp điển hình mà vẫn chân thật. Nắng long lanh trên quảng trường Ba Đình lịch sử, làm xao xuyến những con tim, gợi nhắc đến một ngày mùa thu – ngày 2/9/1945; tại nơi đây, Bác Hồ đã đọc Tuyên ngôn độc lập khai ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

Lịch sử

Đầu thế kỷ 20, khu vực phía tây cổng thành thành phố Hà Nội là 1 khoảng trống. Đấy là một khu đất hoang, cùng hồ ao mới được san lấp. Công trình phủ Toàn quyền là 1 trong các công trình trước tiên người Pháp xây dựng ở khu vực này; tiếp nối là một vài công trình khác. Cùng với việc phát triển xây dựng công trình, khu vực này đã được quy hoạch thành một vườn hoa kiểu hầu như giao lộ, đặt tên là Rond Point Puginier, nói một cách khác là quảng trường tròn (rond point: điểm tròn) hay vườn hoa Puginier (Puginier là tên một vị cha cố).

Tính đến trước năm 1945, vườn hoa Puginier bất biến nhiều so với sự mở đầu của chính nó. Nó có nằm ở trong dự án quy hoạch nhưng không được thực hiện. Thế nhưng, về kiến trúc công trình có sự góp phần một số công trình đáng kể sau công trình phủ Toàn quyền, đấy là trường Albert Sarraut ở phía bắc và Sở Tài chính ở phía nam.

Cách mạng tháng tám thành công, chính tại nơi này Bác Hồ đã đọc Tuyên ngôn độc lập khai ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Cái tên Quảng trường Ba Đình được biết tới từ đó. Nhưng phải kể rằng, không phải vào thời điểm 2/9/1945, nơi đây mới có tên Quảng trường Ba Đình. Tên vườn hoa Ba Đình được bác sỹ Trần Văn Lai – thị trưởng thành phố Hà Nội của chính phủ Trần Trọng Kim đặt thay vì tên cũ Rond Point Puginier. Chỉ trong một nhiệm kỳ ngắn ngủi từ 20/7 đến 19/8/1945 – thời điểm chính quyền về tay nhân dân, thị trưởng Trần Văn Lai đã có công đổi tên rất là nhiều địa danh và đường phố thành phố Hà Nội từ tên Pháp sang tên các anh hùng, danh nhân nước Việt. Tên Ba Đình được đặt để tưởng nhớ cuộc khởi nghĩa chống Pháp của nghĩa quân Đinh Công Tráng ở vùng Ba Đình, huyện Nga Sơn, Thanh Hoá (năm 1886-1887). Đã có không ít sự chọn lựa vị trí cho cuộc mít tinh ngày 2/9/1945, nhưng sau cuối vườn hoa Ba Đình được chọn, và trở thành Quảng trường Ba Đình.

Và cái tên Quảng trường Ba Đình đã đi khắp thế giới cùng sự sinh ra của nước Việt Nam độc lập!

Tiếp đến, Quảng trường Ba Đình mang tên là Quảng trường Độc lập. Và trong khoảng thời gian Pháp tạm chiếm thành phố Hà Nội (1947-1954), Phủ Toàn quyền Pháp đổi tên là Vườn hoa Hồng Bàng. Năm 1954, quân ta về tiếp quản thủ đô và nơi đây lại được trả lại tên Quảng trường Ba Đình; cạnh đó Phủ Toàn quyền trở thành Phủ Chủ tịch.

Về sau có tương đối nhiều quan điểm đổi tên Quảng trường Ba Đình thành Quảng trường Độc lập hay Quảng trường 2/9 để gắn với event sự kiện hơn, song Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn giữ tên này vì nó đã đi vào lịch sử và có tính phổ cập.

Cho đến nay, Quảng Trường Ba Đình vẫn chính là trung tâm chính trị, nơi đã diễn ra bao nhiêu event sự kiện trọng đại của quốc gia. Và đây cũng chính là nơi có quy hoạch và quần thể kiến trúc đẹp nhất ở thành phố Hà Nội.

Quy hoạch – Kiến trúc

Quảng trường Ba Đình được giới hạn bởi: Đường Hoàng Văn Thụ ở phía Bắc, đường Độc lập ở phía Đông, đường Hùng Vương ở phía Tây (đây là trục chính mang tính nghi lễ của Quảng trường), đường Chùa Một cột ở phía Nam. Không gian quảng trường còn rộng mở ra các hướng bắc – nam đường Hùng Vương, hướng Đông với trục đường Bắc Sơn, hướng Đông Nam với trục đường Điện Biên Phủ. Kiến trúc của Quảng trường Ba Đình trải trải qua không ít thời kỳ và chịu nhiều tác động của các trường phái không giống nhau. Mặc dù thế, cho đến bây giờ, toàn bộ vẫn hài hoà, bổ sung cho nhau để tạo lên một tổng thể thống nhất mà phong phú. Về mặt lịch sử, có thể phân chia ra làm hai thời kỳ:

– Thời kỳ trước 1954: Các kiến trúc do người Pháp xây dựng, trong đó có các công trình lớn có tác động và tạo lên diện mạo Quảng trường là:

• Công trình Phủ Toàn quyền (nay là Phủ Chủ tịch), xây dựng năm 1902. Đây là 1 công trình điển hình của style phong cách Tân cổ điển, với quy tắc đối xứng chặt chẽ, nhấn mạnh hai khối hai bên và có tương đối nhiều chi tiết trang trí cổ điển
• Công trình Trường Albert Sarraut – là trường bảo lãnh (nay là Cơ quan Trung ương Đảng), xây dựng năm 1919. Công trình này là 1 tổ hợp tương đối nhiều khối kiến trúc mà khối chính quay mặt ra phía quảng trường, mang style phong cách cổ điển
• Công trình Sở Tài chính (nay là Trụ sở Bộ Ngoại giao), xây dựng năm 1925. Công trình do chuyên gia thiết kế Ernest Hébrard – người để lại nhiều dấu ấn cho kiến trúc thành phố Hà Nội, thiết kế. Đây là 1 công trình tiêu biểu cho style phong cách kiến trúc Đông Dương, khai thác nhiều nhân tố bản địa cổ truyền, lưu ý tới các điều kiện khí hậu địa phương.

– Thời kỳ sau 1954:

Các kiến trúc mới ở đây do các chuyên gia thiết kế Liên Xô (cũ) và chuyên gia thiết kế Việt Nam thiết kế. Công việc thiết kế xây dựng các công trình ở đây rất ít song trải qua 1 thời gian dài.

• Công trình Hội trường Ba Đình, hoàn tất xây dựng năm 1963. Hội trường Ba Đình nằm phía đông Quảng trường; do các chuyên gia thiết kế Nguyễn Cao Luyện và Trần Hữu Tiềm thiết kế. Hội trường Ba Đình được sử dụng là nơi họp Quốc hội và tổ chức các hoạt động mít tinh khác của Đảng và Nhà nước. Kiến trúc công trình mang dáng dấp điển hình của thể loại này, có bố cục cân xứng, mật độ vừa phải. Năm 2008, Hội trường Ba Đình bị phá dỡ để nhường chỗ cho toà nhà Quốc hội mới trong tương lai.
• Công trình Lăng Hồ Chủ Tịch (Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh): Dự án này được chuẩn bị sau thời điểm chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, với mục tiêu bảo vệ dài lâu thi hài của Bác. Lăng được khởi công ngày 2/9/1973, tọa lạc ở phía Tây, ở vị trí của lễ đài cũ giữa Quảng trường Ba Đình, và khánh thành ngày 29/8/1975. Công trình có thiết kế và xây lắp với sự giúp đỡ của những chuyên gia Liên Xô. Về mặt bố cục tổng thể, đây là công trình chủ thể, quan trọng nhất Quảng trường Ba đình. Quy hoạch, kiến trúc, không gian Quảng trường Ba Đình được định hình căn bản sau thời điểm xây dựng lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.
• Công trình Bảo tàng Hồ Chí Minh: Nằm phía nam, gần Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, được lập kế hoạch ngay sau thời điểm Bác qua đời. Nhưng từ khi bắt đầu, sau hai mươi năm (từ 1970 đến 1990), Bảo tàng Hồ Chí Minh mới được khánh thành. Công trình Bảo tàng Hồ Chí Minh mang style phong cách modern hiện đại với những mảng lớn, hình khối, đường nét mạnh mẽ; cũng có thiết kế và xây lắp với sự giúp đỡ của những chuyên gia Liên Xô. Bảo tàng Hồ Chí Minh không hiện diện cùng quần thể kiến trúc “có mặt” trực tiếp trên Quảng trường Ba Đình nhưng là thành phần luôn luôn phải có trong mối liên hệ các công trình nơi đây.
• Đài Tưởng niệm Anh hùng liệt sỹ hy sinh vì Tổ Quốc: Là công trình xây dựng gần muộn nhất trong quần thể kiến trúc ở Quảng Trường Ba đình. Đài tưởng niệm liệt sỹ nằm cuối đường Bắc Sơn, là trục đường thẳng với Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh phía đông quảng trường. Tác giả công trình là chuyên gia thiết kế Lê Hiệp. Kiến trúc được xây dựng như lúc này là kết quả của phương án dự thi trong một cuộc thi tuyển. Đài Tưởng niệm liệt sỹ có cách thức kiến trúc và mật độ hài hoà với phong cảnh chung. Công trình được hoàn tất năm 1994.
• Công trình Nhà Quốc hội: Là công trình xây dựng mới nhất trong quần thể kiến trúc trên Quảng Trường Ba Đình. Nhà Quốc hội được xây trên nền cũ của Hội trường Ba Đình, với quy mô to hơn. Công trình được khởi công xây dựng năm 2009 và hoàn tất năm 2014, do các chuyên gia thiết kế người Đức thiết kế. Công trình có mặt bằng hình vuông 102x102m, cao 39m, gồm 5 tầng nổi và 2 tầng hầm. Đây là công trình có quy mô lớn nhất trên Quảng trường Ba Đình. Kiến trúc công trình theo style phong cách modern hiện đại phối hợp với những nhân tố dân tộc.

Một vài kiến trúc khác:

Trên khu vực Quảng trường Ba Đình có một vài kiến trúc khác, tuy không lớn và không trông thấy được từ quảng trường nhưng có giá trị kiến trúc và lịch sử. Đấy là Chùa Một cột, nằm giữa Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bảo tàng Hồ Chí Minh, quần thể Nhà sàn Bác Hồ, nằm giữa Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và phủ Chủ tịch, thuộc khuôn viên phủ Chủ tịch.

Hiện tại, Quảng trường Ba Đình vẫn chính là quảng trường lớn và đẹp nhất Việt Nam. Với kích thuớc 100m x 320m, có 210 ô cỏ, nơi đây có thể chứa được 20.000 người tham gia mít tinh.

 Nắng Ba Đình và chốn thiêng liêng của thành phố Hà Nội

Mùa thu sang. Ba Đình nắng toả. Hồi ức về những ngày mùa thu lịch sử có mới nguyên trong tim nhiều người. Bao nhiêu năm đã trôi qua, nơi đây đã trông thấy bao event sự kiện lịch sử của Quốc gia, và đều gắn liền với mùa thu: Mùa thu cách mạng năm 1945, mùa thu trở về thành phố Hà Nội năm 1954; và mùa thu năm 1969, tại Hội trường Ba Đình, Việt Nam và bè bạn quốc tế đã thương tiếc Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ba Đình trở thành đất lô đất thiêng liêng những dấu ấn lịch sử không lúc nào phai mờ, cùng những kiến trúc tâm linh hiện hữu: Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ. Và đặc biệt hơn thế nữa, với việc phát lộ Hoàng Thành Thăng Long ngay bên quảng trường; Ba Đình càng trở nên ý nghĩa và thiêng liêng hơn lúc nào hết.

Mùa thu sang. Băng qua những con đường quanh Quảng trường Ba Đình hay đứng giữa quảng trường, nhìn bầu trời xanh, đón nắng, đón làn gió bấc thu thổi nhẹ, thấy được âm hưởng từ xưa vọng về, nghe lòng bồi hồi xao xuyến.

Bài & ảnh: Hà Thành