Nhà ở nông thôn mới tỉnh Sóc Trăng ❗

Tỉnh Sóc Trăng tọa lạc ở cửa Nam sông Hậu, S diện tích tự nhiên 3.311,7629 km2 (chiếm khoảng 1% S diện tích cả đất nước và 8,3% S diện tích của khu vực đồng bằng sông Cửu Long). Có bãi biển dài 72 kilomet và 03 cửa sông lớn: Định An, Trần Đề, Mỹ Thanh đổ ra Biển Đông. Các tỉnh tiếp giáp: Hậu Giang, Bạc Liêu, Trà Vinh, Vĩnh Long.

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là 1 vùng đất đa văn hóa, đa dân tộc với rất nhiều tín ngưỡng – các dân tộc Hoa, Khmer và Chăm cư ngụ đan xen trải qua nhiều thế kỷ với mối giao lưu rộng thoải mái và lành mạnh. Là vùng đất có môi trường tự nhiên vô cùng đa dạng và phong phú, với những đặc thù biệt lập đã để lại nhiều dấu ấn sâu đậm trong đời sống văn hóa vật chất và tinh thần cũng như trong việc tạo thành tính cách của con người sinh sống ở đây.

ĐBSCL là vùng sông nước rất đặc điểm, không những của Việt Nam mà của thế giới. Sông trước cửa nhà, sông sau lưng nhà, sông chạy cặp theo những con lộ, sông luồn lách qua những xóm nhỏ, sông ôm ấp những cù lao… Sông Cửu Long chảy từ Tây Tạng xuống Nam Hải (nay gọi là biển Đông), mỗi năm có 1 mùa nước nổi, hai bên bờ không có đê. Đất rộng người thưa, vào mùa lũ thì còn nhiều giồng đất cao ráo không ngập, đủ chỗ cho người dân ngụ.

Làng xóm tạo thành không có ranh giới rõ nét, hình thể của làng thường chạy xuôi theo hai bờ sông hoặc hai bờ rạch: Mé sông (rạch), đường mòn rồi đến nhà, phía sau nhà là vườn cây rồi đến ruộng. Chỉ có nơi ngã ba hoặc ngã tư sông thì có nhà cửa chen chúc hơn, trở thành nơi trao đổi, buôn bán hàng hóa, thành những chợ nhỏ, dần phát triển thành những thị trấn, thị tứ và các đô thị như thời nay.

Truyền thống, tập quán xây dựng nhà cửa: Dân cư ở ĐBSCL thường chọn nhà bên trên đất giồng, gò, đồi và nhà ở chạy xuôi theo sông rạch. Việc lựa lựa chọn cách sắp xếp này vừa giúp cho họ dễ dàng trong việc lao động sản xuất cũng như trong những hoạt động bán buôn, theo ý kiến “Nhất cận thị, nhị cận giang”.

Về nguyên liệu làm nhà người dân nơi đây thường chọn những nguyên liệu có sẵn trong vườn, hoặc ở địa phương mình, họ thường cất nhà bằng cây tròn, nhỏ như tràm, đước… và lợp bằng lá dừa nước.

Riêng nhà của các người phú quý thì được cất bằng các loại gỗ quý và mái lợp ngói, hoặc là xây bằng bê tông cốt thép trang trí ưa nhìn, sang trọng với rất nhiều nội thất quý giá.

Văn minh miệt vườn là 1 đặc thù khá nổi trội của người dân ĐBSCL, vì thế nhà cửa của người dân ở đây thường gắn với thửa ruộng, miếng vườn. Những nhà trung nông thường có vườn, có sân với S diện tích khoảng vài ba công đất. Vườn chủ yếu để trồng cây ăn trái, còn sân thì để trống cho thoáng, đôi lúc tận dụng để phơi lúa, phơi củi. Mép ngoài của sân thường được đặt 1 bàn thờ ông Thiên để thờ Trời, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mua may bán đắt, gia đạo bình yên. Mép trong của khoảng sân giáp mí với ngôi nhà thường có một chiếc hàng ba (hàng hiên), rộng hay hẹp tùy ngôi nhà. Hàng ba này có công dụng làm dịu cường độ ánh sáng, giảm nóng bức vào mùa nắng và hạn chế mưa tạt vào những khi trời mưa. Còn phía sau nhà thường là 1 vườn cây, nơi sắp xếp chuồng nuôi súc vật, có bến nước dùng để làm nơi tắm giặt, đậu ghe xuồng, cũng như dùng trong những sinh hoạt khác.

Tình hình quy hoạch, xây dựng nhà ở nông thôn mới tỉnh Sóc Trăng

Đa số các đồ án Quy hoạch xây dựng nông thôn mới trên địa phận tỉnh thường chọn từ 2 đến 3 điểm người dân nông thôn để quy hoạch. Trong đó, trung tâm xã là quan trọng. Tuy vậy, từ khi khai triển đến hiện nay, các điểm người dân nông thôn (ngoài trung tâm xã) không phát triển như nhu cầu và người dân vẫn sống phân tán xuôi theo các tuyến kênh, tuyến sông có đường nông thôn đã được đầu tư xây dựng. Trong các đồ án được phê duyệt, vẫn ưu tiên cho việc quy hoạch bổ sung hạ tầng cho những trục liên ấp, liên xã và các công trình công cộng nhằm bảo đảm bán kính phục vụ cho những tuyến dân, cư hiện hữu.

Các chương trình hỗ trợ nhà ở của Nhà nước và các nhà tài trợ khác trên địa phận tỉnh Sóc Trăng rất là nhiều nhưng đa số còn hạn chế về vốn, phương pháp thiết kế xây dựng chưa đồng bộ. Hiện nay, vùng ĐBSCL nói chung và Sóc Trăng nói riêng chưa có nghiên cứu nào về “phương pháp nhà ở nông thôn” nói chung và phương pháp cụ thể nhà ở cho vùng ven sông, biển và vùng trũng… Vì vậy, kiến trúc nhà ở nông thôn rất phong phú và tạo thành tự phát, chủ yếu là cư dân tự xây dựng theo nguyện vọng sinh hoạt và sản xuất của từng hộ gia đình.

Bên cạnh những căn nhà khang trang, ngăn nắp thì Sóc Trăng vẫn còn nhiều hộ nghèo nhà ở tạm bợ, chưa đạt chuẩn nông thôn mới. Mặt khác, nhà ở ven sông, ngoài đê biển nơi mà có nguy cơ sạt lở rất cao.

Đề nghị và đề nghị

• Cơ quan quản lý chuyên ngành, địa phương ưu tiên cho những đề tài nghiên cứu phương pháp nhà ở gồm: Quy hoạch phân bố, kiến trúc, không gian, nguyên liệu… nhằm thích ứng với chuyển đổi khí hậu. Trong đó, có phương pháp cụ thể cho khu vực nhà ở ven sông, biển và vùng trũng;
• Ngành xây dựng hỗ trợ cho những đề tài nghiên cứu nguyên liệu xây dựng mới từ nguồn vật liệu của địa phương (vùng ĐBSCL);
• Ngân sách trung ương và địa phương ưu tiên đầu tư xây dựng mới, cải tạo upgrade nâng cấp và tu bổ các công trình quan trọng như: Hệ thống các công trình thủy lợi (đê bao, cầu cống), các tuyến giao thông quan trọng ven sông, sát biển và kết nối vùng trũng. Nhất là đầu tư các công trình chống sạt lở, đồng thời sắp xếp tái định cư các hộ sống ven sông, ngoài đê biển về các khu vực an toàn đã được quy hoạch;
• Ngành Nông nghiệp hỗ trợ nghiên cứu mô hình sản xuất, nuôi trồng xen canh nhằm thích ứng với chuyển đổi khí hậu giữa những vùng ngọt – lợ – mặn;
• Ngành Tài nguyên & Hệ sinh thái nghiên cứu luật lệ chế tài (nghiêm cấm) việc bán đất mặt của những hộ nông dân (trồng lúa) vùng trũng và đất giồng, cát giồng ở vùng ven sông, biển. Hiện tượng này đang xảy ra phổ biến ở ĐBSCL vì hiện nay lượng cát san lấp hiếm hoi cho những đô thị. Từ đấy, để cho cao độ nền ở nông thôn càng ngày càng thấp;
• Về quy hoạch, sắp xếp người dân: Đối với khu vực ven sông, biển, ưu tiên sắp xếp người dân tại các nơi cao ráo (giồng đất, giồng cát);
• Bổ sung các công trình hạ tầng kỹ thuật và xã hội phục vục những cụm tuyến người dân này. Đối với khu vực vùng trũng, ưu tiên xây dựng các trục giao thông kết nối cũng như hệ thống thủy lợi; Đồng thời có phương pháp bảo tồn không gian cộng đồng của những Phum, Sóc người Khmer mà trung tâm là ngôi chùa;
• Về đất lô xây dựng: Cân bằng đào đắp tận chỗ (tôn nền) tận dụng khối lượng nạo vét hệ thống thủy lợi hàng năm để dự phòng đất phục vụ tôn nền cho những trục giao thông nông thôn và các công trình công cộng. Đối với mặt nền nhà ở, khuyến nghị các hộ dân đào đắp tận chỗ như: Đào ao lấy đất tôn nền và nuôi cá, tôm. (Hạn chế việc bán đất mặt của vùng trũng (đất mặt ruộng) và cát, đất giồng của vùng ven sông, biển cho nhu cầu san nền của những đô thị, và sản xuất gạch nung);

• Về kiến trúc và không gian ở: Phối hợp kiến trúc modern hiện đại và cổ truyền nhằm phát huy văn hóa bản địa, tính cách, phong tục tập quán của địa phương. Phương pháp thiết kế phải bảo đảm tiết kiệm năng lượng, không gian năng động. Các chương trình hỗ trợ nhà ở cần nghiên cứu mẫu nhà ở thích hợp với văn hóa – dân tộc. Phương pháp nhà sàn cũng cần phải được nghiên cứu đổi mới các mô hình nhà sàn vượt lũ của vùng Đồng Tháp và An Giang nhằm phục vụ cho những khu vực vùng trũng;
• Về nguyên liệu xây dựng: Phối hợp nguyên liệu modern hiện đại có độ bền cao và nguyên liệu xây dựng mới sản xuất tại địa phương nhằm hạ giá thành xây dựng, sử dụng năng lượng tái hiện.

Trong tương lai, các nguồn năng lượng và nguyên liệu càng ngày càng cạn kiệt do con người khai thác vượt mức, việc xây dựng nhà ở sử dụng nguyên liệu tái hiện, tiết kiệm năng lượng là xu thế của thời đại. Để triển khai tiêu chuẩn nhà ở nông thôn mới 1 cách có hiệu quả thì cần có một phương pháp đồng bộ, toàn diện về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, công tác lập quy hoạch xây dựng, đầu tư xây dựng đồng bộ hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, các phương pháp về vốn, cơ chế chính sách tài chính…

KTS Huỳnh Thanh Phong – Hội KTS Sóc Trăng
(Bài đăng trên TCKT số 11-2017)

Tham khảo thêm: 

• Kiến trúc & Không gian Công cộng vùng ĐBSCL
• ĐBSCL: Biến đổi & thích nghi với chuyển đổi khí hậu