Chậm cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước: “Nút thắt” sử dụng đất đai ✔

Tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước đang rất chậm và chưa đạt mục đích đưa ra do nhiều lý do; trong đó vướng mắc đặc biệt là định rõ giá trị sử dụng đất và phương án bố trí, sử dụng đất đai.

Tại phiên chất vấn và hồi đáp chất vấn Đại biểu quốc hội Kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc đã thẳng thắn nhìn nhận việc bố trí nhà đất và việc phê duyệt phương án sử dụng đất là “nút thắt” trong tiến trình cổ phần hóa; việc cổ phần hóa chậm cũng từ khâu này.

Ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) cho hay, lũy kế giai đoạn 2016-2020, đã có 180 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cổ phần hóa với tổng giá trị doanh nghiệp là 489.690 tỷ VNĐ; trong đó giá trị vốn nhà nước là 233.792 tỷ VNĐ.

Mặc dù thế, trong 180 doanh nghiệp đã cổ phần hóa chỉ với 39/128 doanh nghiệp cổ phần hóa thuộc danh mục cổ phần hóa theo Công văn số 991/TTg-ĐMDN về phê duyệt Danh mục doanh nghiệp nhà nước hoàn tất cổ phần hóa theo từng năm giai đoạn 2017-2020 và Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về sự việc phê duyệt Danh mục doanh nghiệp triển khai cổ phần hóa đến hết năm 2020, đạt 30% kế hoạch. Về thoái vốn, lũy kế tổng cộng thoái vốn từ thời điểm năm 2016-2020 đạt 27.312 tỷ VNĐ, thu về 177.397 tỷ VNĐ.

Đặc biệt, thay mặt đại diện Bộ Tài chính cho hay, lực cản lớn nhất của quá trình cổ phần hoá, thoái vốn nhà nước trong giai đoạn 2016-2021 chính là bố trí, xử lý đất đai. Các doanh nghiệp nhà nước đang được Nhà nước giao quyền sử dụng và quản lý một S diện tích rất rộng lớn đất đai, nhà và công trình trên đất trên khắp cả đất nước; đa số tọa lạc ở các vị trí cực đẹp có giá trị rất rộng lớn nhưng hiệu quả sử dụng lại không cao.

Trong lúc đó, theo ông Đặng Quyết Tiến, đa phần các tập đoàn, tổng công ty chưa chủ động thực hiện các chính sách luật pháp về đất đai, đến khi phải triển khai cổ phần hóa mới bắt đầu triển khai bố trí lại, xử lý nhà, đất, từ đấy tác động đến tiến độ cổ phần hóa…

Ông Đặng Quyết Tiến chỉ rõ rất là nhiều doanh nghiệp sau 2-3 năm, thậm chí 4 năm vẫn chưa bố trí xong cơ sở nhà đất.

“Quá trình bố trí này có không ít vấn đề tồn tại và bất cập, đây là vấn đề của lịch sử để lại nhưng phần đa là lý do chủ quan của tương đối nhiều doanh nghiệp. Có khá nhiều cơ sở nhà đất khi bố trí lại sẽ phải thu nhỏ, trả lại những S diện tích đất không dùng đến, hoặc dùng không đúng mục tiêu khiến cho các cơ quan địa phương, các quỹ đất địa phương có thể giải phóng cho những thành phần kinh tế khác. Điều ấy khiến các doanh nghiệp cũng rụt rè,” ông Đặng Quyết Tiến nói.

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho rằng, 1 trong những trở ngại lớn nhất trong cổ phần hóa doanh nghiệp ngành điện là vấn đề đất đai khi định rõ giá trị doanh nghiệp. Bởi giá đất đai thay đổi liên tiếp.

Theo ông Nguyễn Xuân Nam chính điều đó, đã khiến EVN cũng giống như các đơn vị khác, rụt rè đặc biệt là nhận định giá trị doanh nghiệp để thoái vốn; trong đó có tính giá trị đất

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cũng cho rằng đó chính là lý do gây thất thoát tài sản công. Đất đai trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước không những bị định giá rẻ, mà còn qua việc chuyển sở hữu, “tư nhân hoá ngầm” đất công kinh qua việc chuyển từ hợp đồng hợp tác kinh doanh, theo mật độ góp vốn và phân chia lãi lỗ, thành sang nhượng luôn khu đất sang tay tư nhân theo “quy trình tắt,” không công khai và không qua đấu giá.

Theo ông Nguyễn Minh Phong, đến hiện nay, Bộ Tài nguyên và Hệ sinh thái chưa luật lệ cụ thể về giải pháp định rõ giá đất đảm bảo minh bạch, sát giá thị trường. Vì thế, việc định rõ giá đất để thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất chủ yếu tựa vào kết quả của doanh nghiệp tư vấn nhưng không không hề thiếu và chưa sát với giá thị trường.

Định rõ giá đất làm căn cứ thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất tại một vài địa phương chưa triển khai không hề thiếu trình tự, thủ tục theo luật lệ. Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố phê duyệt giá đất làm căn cứ thu tiền sử dụng đất nhưng chưa xin quan điểm thường trực Hội đồng nhân dân và không report báo cáo Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố tại kỳ họp gần nhất.

“Bởi thế, trên thực tiễn, sau thời điểm nhiều sai phạm đất đai trong cổ phần hoá, thoái vốn được luật pháp xử lý, đến hiện nay, nhiều đơn vị né điều này,” ông Nguyễn Minh Phong nói.

Chính vì bố trí đất đai là vướng mắc lớn nhất trong cổ phần hóa nên nhiều chuyên gia đã đề ra đề xuất loại đất đai ra khỏi việc định rõ giá trị doanh nghiệp khi cổ phần hóa.

Mặc dù thế, theo ông Đặng Quyết Tiến, xác định phương hướng tách giá trị đất ra khỏi phương án tính giá trị cổ phần hóa phải rà soát, tính toán kỹ để bảo đảm tính đúng, tính đủ, tránh thất thoát trong cổ phần hóa, bảo đảm đất đai được quản lý nghiêm ngặt, tránh bị lợi dụng.

Theo Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính), giai đoạn tới, nhằm thúc đẩy việc bố trí lại, xử lý nhà, đất của những đơn vị sự nghiệp và doanh nghiệp nhà nước, cần sửa luật lệ về bố trí lại, xử lý nhà, đất.

Cục  này kiến nghị việc việc xử lý nhà, đất theo hướng sau thời điểm được cơ quan, người có thẩm quyền phê duyệt phương án “giữ lại tiếp tục sử dụng” thì việc quản lý, sử dụng nhà, đất làm theo luật pháp về đất đai, doanh nghiệp, quản lý, sử dụng vốn vào sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và luật pháp khác có liên quan; không triển khai bố trí lại, xử lý nhà đất nhiều lần.

Đồng thời, cơ quan này cũng kiến nghị sửa đổi Luật Đất đai theo hướng các doanh nghiệp khi chuyển qua cổ phần hóa thì chỉ được ứng dụng cách thức thuê đất trả tiền thuê đất hàng năm; không được triển khai chuyển mục tiêu sử dụng đất sau cổ phần hóa. Trường hợp doanh nghiệp không có mong muốn sử dụng thì trả lại cho Nhà nước và sẽ được bồi thường, hỗ trợ theo luật lệ của luật pháp./.