Quy hoạch xây dựng và thiên nhiên – Đôi điều suy nghĩ trong thực hành thiết kế ✔

Khoảng 10 năm quay trở lại đây, khái niệm “kiến trúc xanh” – “kiến trúc sinh thái” hay “kiến trúc phát triển vững chắc” xuất hiện càng ngày càng nhiều. Có không ít cách hiểu không giống nhau về những khái niệm đó, nhưng đều nhắm tới việc nhắc nhở chúng ta hãy hết sức cẩn trọng trong công tác thiết kế và xây dựng, bảo vệ hệ sinh thái khi trên toàn địa cầu các hiện tượng chuyển đổi khí hậu, các thảm họa về hệ sinh thái càng ngày càng diễn ra hết sức rắc rối phức tạp.

Tham khảo thêm: Kiến trúc sinh thái – Kiến trúc phát triển vững chắc

Việc bảo vệ hệ sinh thái là một trong các điều kiện bắt buộc nếu chúng ta không muốn tàn phá chính hệ sinh thái sống của chúng ta. Hoạt động quy hoạch đô thị, kiến trúc và xây dựng cũng không ngoại lệ. Có thể nói rằng, xây dựng một thành phố – ở tầm vĩ mô, hay xây dựng một công trình kiến trúc – ở tầm vi mô, là chúng ta đang ảnh hưởng 1 cách thô bạo tới môi trường tự nhiên, phong cảnh thiên nhiên. Vậy phải làm ra sao để những ảnh hưởng này là nhỏ nhất và có thể kiểm soát được ? Tiếp sau đây là một số ý nghĩ và một vài lý thuyết căn bản áp dụng cho việc thiết kế “quy hoạch xanh” và “kiến trúc xanh”.

Kể tới thiết kế “kiến trúc xanh” có lẽ trước tiên chúng ta phải nói tới “quy hoạch xanh”. Vậy làm ra sao để có thể thiết kế một đồ án “quy hoạch xanh”. Với chúng tôi, quy hoạch xanh, điều trước tiên phải kể đến đấy là :

1. Thiết kế quy hoạch tôn trọng tối đa thực trạng thiên nhiên và địa hình cùng các đường đồng mức ở vị trí quy hoạch, hay nói theo một cách khác là chúng ta đang triển khai những dự án quy hoạch toạ lạc vững chắc.

Trong tiến trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, quy hoạch xây dựng là điều tất yếu buộc phải triển khai, đặc biệt trong xã hội đang phát triển như Việt Nam. Việc triển khai các quy hoạch này giúp cho con người ta tạo thành các không gian ở, không gian sinh hoạt tối ưu hơn, nó cũng giúp cho chúng ta kiểm soát tốt hơn các vấn đề hệ sinh thái, môi sinh chung quanh cuộc sống. Tổng hợp quan điểm của một vài chuyên gia về quy hoạch xây dựng, có thể nói rằng một đồ án quy hoạch xây dựng được cho là thành công, khi đồ án đó được nghiên cứu tận dụng tối đa các điều kiện thuận tiện của thực trạng, tôn trọng tối đa các điều kiện thiên nhiên nơi quy hoạch, không ảnh hưởng 1 cách vượt mức và làm gia tăng giá trị của thực trạng.

Thế nhưng, trên thực tiễn, các dự án quy hoạch (nhất là các dự án xây dựng các khu công nghiệp, hay các KĐT mới) việc tôn trọng phong cảnh thực trạng hay địa hình tự nhiên nơi xây dựng dự án tưởng như không nhiều khi được nhắc tới. Đa số các dự án được xây dựng với cùng một tỷ lệ xây dựng rất rộng lớn, việc nghiên cứu quy hoạch chưa được đầu tư đúng mức, thời gian triển khai việc xây dựng quá ngắn, tất cả những lý do đó dẫn tới khối lượng đào đắp rất cao, các cảnh quan không gian thiên nhiên bị xâm hại 1 cách thô bạo. Điều ấy tình cờ để cho khu vực xây dựng dự án mất cân bằng sinh thái 1 cách nghiêm trọng. Bạn cũng có thể thấy ngay hệ lụy của việc mất cân bằng sinh thái này qua việc ngập lụt ở Thành Phố Hồ Chí Minh, ở TP Hà Nội, hay việc sạt lở đất đá từ việc xây dựng các dự án trên đồi cao ở thành phố Hạ Long – Quảng Ninh… Đây là những dẫn chứng rất cụ thể cho việc lập quy hoạch thiếu tôn trọng môi trường tự nhiên, nhất là địa hình và các đường đồng mức.

Trong thiết kế quy hoạch xây dựng, việc nghiên cứu tôn trọng địa hình và điều kiện thiên nhiên của thực trạng không chỉ mang đến cho đồ án quy hoạch có chất lượng tốt mà còn rất tiết kiệm ngân sách cho việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật.

2. Thiết kế quy hoạch tận dụng tối đa hướng nắng, hướng gió tốt, bảo đảm vi khí hậu cho những công trình và cụm công trình xây dựng.

Quay quay trở lại quá khứ, tại những ngôi làng cổ truyền vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, bạn có thể thấy được dù rằng tại khi đó không có nhưng nhà chuyên môn về kiến trúc hay quy hoạch, nhưng cha ông ta vẫn tạo thành được các không gian “đô thị làng xã” hết sức hợp lí, các công trình xây dựng cho dù co cụm nhưng vẫn bảo đảm về tỷ lệ xây dựng, đặc biệt tận dụng tối đa các hướng gió tốt và tránh được các hướng gió xấu. Tổng thể làng xã luôn tạo thành những không gian vi khí hậu với cây đa, bến nước sân đình… Tổ chức không gian làng xã luôn quy tụ không hề thiếu các nhân tố của một không gian sinh sống sinh thái.

Còn thực tiễn hiện tại, do yêu cầu phát triển kinh tế, nhất là doanh thu bỏ lên số một, dù rằng chúng ta có những nhà chuyên môn về quy hoạch, về kiến trúc, nhưng các đồ án quy hoạch các KĐT mới hay các khu công nghiệp tưởng như quên lãng việc nghiên cứu hướng nắng, hướng gió để tạo thành hệ sinh thái vi khí hậu cực tốt cho những công trình xây dựng. Thực ra những thiếu sót đó vô hình chung không chỉ không tận dụng được các ưu thế của thiên nhiên mà còn gây tốn kém rất là nhiều cho những kinh phí vận hành, tiêu tốn rất là nhiều năng lượng trong sử dụng.

Để thiên nhiên không bị hủy hoại, để hệ sinh thái sống của chúng ta luôn tốt đẹp, đặc biệt với việc chống chọi các vấn đề chuyển đổi khí hậu, thì việc nghiên cứu tận dụng tối đa các hướng nắng, hướng gió tốt, tạo các không gian đối lưu trong một đồ án quy hoạch cũng chính là một điều không thể bỏ qua của những nhà làm nghề thiết kế.

Thiết kế quy hoạch phải tạo thành mạng lưới sinh thái, nhất là các không gian xanh, không gian mở trong những đô thị và việc kết nối các không gian đó.
Lúc còn trở ngại, thì con người ta chỉ cần nhắm tới việc “ăn no – mặc ấm”, nhưng khi xã hội phát triển, con người chúng ta cũng đạt được những thành tựu nhất định, thì việc nhắm tới trong cuộc sống của chúng ta không còn là “ăn no – mặc ấm” nữa mà có lẽ chúng ta phải nhắm tới “ăn ngon – mặc đẹp”.
Trong thiết kế quy hoạch đô thị cũng như vậy, ngoài hai luận điểm luôn luôn phải có đã được nêu phía trên, thì việc tạo thành các không gian mở, các không gian xanh nhằm tạo thành các khu vực đối lưu không khí, các không gian cân bằng sinh thái cho 1 đơn vị ở cũng hết sức quan trọng. Khi mà tỷ lệ xây dựng tăng mạnh nhằm đáp ứng các nhu cầu ở và nhu cầu sử dụng các không gian xây dựng lớn, thì việc tạo thành các mảng xanh, công viên, không gian mở là điều hết sức cấp bách cho những đồ án quy hoạch.

Tham khảo thêm: Thiết kế Quy hoạch Kiến trúc Vững bền: Ứng xử với Chuyển đổi khí hậu

tiến sỹ.KTS.DPLG Nguyễn Việt Huy

(Bài đăng trên TCKT số 10-2016)