Trong thời đại công nghệ, trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ, sự phối hợp của lĩnh vực kiến trúc với công nghệ sinh học và dữ liệu hệ sinh thái càng ngày càng chứng minh tính ưu việt. Nhưng điều làm nhiều nghiên cứu lý thuyết cũng như vận dụng khoa học ngày nay phải kinh ngạc hơn, đấy là sự “uyên thâm bản địa” của tiền nhân đã để lại những dấu ấn không thể phủ nhận trong chuyện chọn đất – cất nhà – bài trí nơi cư trú, với khá nhiều chẳng hạn mang giá trị tham khảo hữu dụng.
Từ kiến trúc ngày nay…
Với sự hỗ trợ mạnh mẽ của những phần mềm mô phỏng, các nhà thiết kế thời công nghệ mới đang thoát dần khỏi những yêu cầu đơn chiếc như kỹ thuật, thẩm mỹ hay trang trí thuần túy, mà hướng đến giá trị hiệu suất công trình. Tại các nền kinh tế số một thế giới, KTS thiết kế tiếp xúc công việc thiết kế càng ngày càng khoa học và lý tính hơn. Thông số về kết cấu, kỹ thuật xây dựng, hiệu quả kinh tế… giờ đây đóng vai trò quan trọng, là “đầu vào” thiết yếu của quy trình thiết kế thông minh. Hệ thống dữ liệu được phân tích và tổng hợp, tiếp nối công trình được “ra hình hài” kinh qua thuật toán và vận dụng xử lý. Càng ngày càng thấy nhiều hơn công trình điểm bắt đầu từ nghiên cứu về cấu trúc sinh học với giúp đỡ của xử lý dữ liệu (như sân vận động Tổ Chim, Trung tâm Sport thể thao Water Cube, cho tới các dự án bảo tàng ở Dubai) thật sự tạo lên một xu thế mang tính toàn thế giới, được thế giới gọi tên là kiến trúc hình thái học với hiệu quả như vững bền, tiết kiệm, công nghệ – kỹ thuật cao, nguyên liệu mới.
Gọi là “mới” là có ý so sánh với bản thân các xu thế, thiết kế theo phong cách “cũ” có từ khi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 1, thứ hai… ở các thế kỷ trước. Sự khác lạ căn bản, tọa lạc ở chuỗi công việc tạo lên cách thức công trình từ cơ sở nào, quan hệ và tính hệ thống của cách thức ấy ra làm sao. Khi dữ liệu đầu vào là thông tin (information) và hiệu suất (performance) càng không hề thiếu thì AI (trí tuệ nhân tạo) hiện tại xử lý càng chuẩn xác, gần hơn với các ước muốn của “đề bài”.
Các công trình kiến trúc hình thái học thường thúc đẩy sự sáng tạo hoặc vận dụng nguyên liệu mới, cụ thể hóa thiết kế vững bền. Chẳng hạn như thuật toán chọn một hình khối hoạt động hiệu quả hơn về mặt kết cấu, nhờ thế sử dụng ít nguyên liệu chịu lực cũng như kinh phí hoàn thiện và sử dụng năng lượng hiệu quả, căn nhà sẽ tương đối tiết kiệm ngân sách xây dựng và vận hành. Nghĩa là kiến trúc hình thái học với giúp đỡ công cụ trí tuệ nhân tạo trực tiếp giúp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên ngay từ cấu trúc lúc đầu, như 1 sinh thể biết thích ứng để tiết giảm tiêu hao năng lượng.
Trở lại nếp nhà xưa
Triết lý của kiến trúc hình thái học, thật ra đối với văn hóa Á Đông là 1 dạng “bình mới rượu cũ”. Từ thế kỷ thứ IV trước công nguyên, Đạo Đức Kinh của Lão Tử đã nêu thuyết Vô Vi nói tới sống thuận theo tự nhiên, tiết giảm can thiệp vào tự nhiên, cùng tự nhiên tiến hóa. Hiểu theo triết lý này, kiến trúc nhà cửa của con người nếu được khởi lập từ môi trường thiên nhiên, đáp ứng các yêu cầu tự nhiên và không có chủ đích phi tự nhiên thì sẽ đạt được trạng thái hài hòa vững bền. Từ đấy thuật phong thủy trong chọn đất – cất nhà phát triển và lan tỏa sâu rộng trong thâm tâm thức người dân Á Đông. Nhiều công trình cổ của Việt Nam đã thể hiện rõ tính “hình thái học” từ hàng thế kỷ trước. Gần như đại đa phần các công trình đình, chùa, nhà cổ có giá trị… đều sở hữu sự phối hợp hài hòa giữa tự nhiên và con người. Trong hoàn cảnh nền văn hóa lúa nước lâu đời, có các tín ngưỡng, biểu tượng, tôn giáo, văn hóa dân gian… đều tích hợp và biểu hiện dưới cấu trúc hệ trục, đa phần xoay mặt về phía Nam có sơn thủy hòa hợp, phong cảnh giao hòa… giúp căn nhà cổ truyền có được gió mát, tránh nắng oi nóng và tùy chỉnh ổn định hệ sinh thái cư trú. Cách thức mái dốc, đỉnh mái cao giúp thoát nước mưa và lưu giữ nhiệt độ mát mẻ, hiên vươn rộng… là những ứng xử thích hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm và không hề “thích thì làm” thuần tuý.
Tại các nếp nhà vườn Cố đô Huế, trong hoàn cảnh khí hậu nóng ẩm, nhiều mưa, người Huế xưa là bậc thầy trong xử lý nhà cửa bảo đảm sự thoáng đãng, hòa hợp với hệ sinh thái. Từ cách sắp xếp sân vườn nhiều lớp, đóng mở uyển chuyển, hạn chế gió lùa, giảm độ ẩm, tăng bóng đổ… cho tới hệ thống cổng, ngõ, bình phong, non bộ, bể cạn, và cả những loại cây trong nhà vườn Huế luôn biểu hiện khả năng gắn bó nghiêm ngặt, mát mẻ, hòa quyện, tạo lên một không gian thư giãn, hài hòa.
Cũng chính vì thời chưa có “trí tuệ nhân tạo” mà nhà cửa làm được như thế, nên các chuyên ngành modern hiện đại như cảnh quan kiến trúc, kiến trúc vững bền hiện tại đều khẳng định phong thủy là khoa học và triết lý về hệ sinh thái sống, trong không gian và thời gian cụ thể. Khi thăm dò ý kiến thực địa, tất cả những trường phái phong thủy bấy lâu đều liệt kê nhiều kiểu đất đai, nhà cửa đủ dạng tốt xấu. Trong đó điểm chung là nhà đất nên vuông đét, rộng thoải mái, phẳng phiu, có chỗ dựa sau, tầm nhìn thoáng trước, rồi gần nguồn nước sạch, đường sá thuận tiện, cây xanh tươi tốt… nhằm tạo lên các điều kiện chung về nơi trú ngụ lý tưởng (Cát thổ trạch). Còn những hình thế nhà đất nào không đạt được vậy sẽ thành loại Hung thổ trạch, nội khí không ổn định, trú ngụ không có lợi. Những kinh nghiệm chọn lành tránh dữ như thế luôn căn bản và cấp bách, bổ ích, và chỉ bị coi là mê tín, mơ hồ khi người thực hành vận dụng xô lệch, gán ghép bất hợp lý, phản khoa học và bị trục lợi nhờ khai thác tâm lý bất an, kém hiểu biết của một bộ phận người dân.
Nạp “dữ liệu” cho phong thủy modern hiện đại
Như thế, kiến trúc hình thái học – morphogenesis, hôm nay thật ra là 1 giải pháp “số hóa” triết lý thiết kế Á Đông cổ truyền theo những quy chuẩn và mô hình cụ thể thời modern hiện đại. Với sự giúp đỡ của máy tính, những thành tựu vượt bực trong kiến trúc tham số (parametric architecture) vừa mới đây gần như tất cả được nghiên cứu phát triển trên các công cụ kỹ thuật số mà cha ông ta đã tượng hình trong hình ảnh kiến trúc cổ truyền liên kết với phong cảnh, môi trường tự nhiên. Người thiết kế không còn là người “đề ra hình khối” tựa vào kinh nghiệm và cảm quan cá nhân, mà thành người “điều khiển các quá trình định rõ hình khối” 1 cách hệ thống và minh bạch, với kết quả sau cuối không của cá nhân đơn chiếc kiến trúc sư, mà sản phẩm được kiểm soát ngay từ đầu và xuyên suốt các công đoạn. Quy trình thiết kế này còn loại trừ được kiểu tư duy “mình thích thì mình làm” mang tính áp đặt cá nhân, ngẫu hứng và khó kiểm soát, giúp giải các bài toán kinh tế, kỹ thuật – năng lượng ngay từ đầu, và tùy chỉnh phương án mau chóng, chuẩn xác hơn rất là nhiều so với kiểu tư duy trước đó vốn hay gọi thiết kế kiến trúc là “sáng tác” mang nhiều cảm tính. Trong hoàn cảnh Việt Nam, kiến trúc hình thái học có thể được sử dụng để tiếp sau tinh thần kiến trúc cổ truyền, trên cơ sở suy xét các nhân tố vững bền và sử dụng năng lượng 1 cách tiết kiệm, hiệu quả.
Còn nếu xét riêng trong giới hạn phong thủy vận dụng cho những người dân, những ai chưa hiểu sâu chuyên môn hoặc văn hóa truyến thống, thì mục đích cần hướng đến chính là nhận biết về hệ sinh thái, và ứng xử nhân văn. Một thế đất, một kiểu nhà được gọi là tốt về phong thủy với người này nhưng lại có thể không hợp với người khác (tùy thuộc vào quan niệm sử dụng, tuổi tác, nhu cầu, thời điểm…). Nhưng về mặt tâm lý sở hữu, tham lam chiếm đoạt, giành giật… nếu ai ai cũng muốn nhà đất của mình phải tốt phải lợi, thì phong thủy hay khoa học modern hiện đại nào đi chăng nữa cũng có khả năng sẽ bị biến tướng, suy thoái. Khái niệm văn hóa – triết lý về nơi an cư thời điểm đó có khả năng sẽ bị hiểu và hành xử xô lệch thành “phương tiện phục vụ” cho những nhu cầu, tham vọng tư lợi, thậm chí bất chấp các ích lợi hệ sinh thái, phong cảnh, xã hội.
Càng nhắc tới trí tuệ nhân tạo, càng kinh ngạc trước năng lực xử lý và đáp ứng thông tin của những vận dụng, thuật toán modern hiện đại, thì “khách hàng tiêu dùng có ý thức” càng cần trang bị cho chính bản thân mình kiến thức về văn hóa và hệ sinh thái, kĩ năng chọn lọc, sử dụng dữ liệu, và cốt lõi đặc biệt là ý thức đúng đắn về nơi trú ngụ vững bền.
Hình thái học kiến trúc và AI chắc chắn trong tương lai gần sẽ phổ biến sâu rộng và thành công cụ để tối ưu hóa công việc thiết kế, tăng năng suất và độ chuẩn xác. Nhưng để có những căn nhà – công trình vững bền và nhân văn thì mọi công cụ đều cần đến phần cốt lõi, phần con người nắm bắt và vun xới bao đời, đấy là sự đánh thức, trí tuệ, và lòng nhân.
Theo ThS. KTS Hà Anh Tuấn – Ảnh: Khánh Phương
(TCKT & Đời sống – số 205)
Thêm nhiều thông tin hấp dẫn với BdsNhaDat.com.vn ❗
T.H
