Thành phố thử nghiệm – Viễn cảnh từ quá khứ ✅

Thành phố thí điểm là 1 hoặc nhiều dự án từng được có kế hoạch và thực hiện trong quá khứ, chúng đề cập đến hệ sinh thái sống lý tưởng dành riêng cho người dân – một viễn cảnh trong mơ về nhà ở, cách vận hành và hệ sinh thái sống trẻ đẹp.

Trong không ít chiến dịch đang được phát triển để chống lại chuyển đổi khí hậu, chúng ta càng ngày càng dễ dàng tìm thấy các phương pháp đề nghị táo bạo, từ khái niệm Thành phố nước thông minh (Water Smart City) cho tới tầm nhìn của nhà sinh thái học Allan Savory về sự việc phủ xanh sa mạc, kệ hoạch biến 1 phần Governors Island thành Phòng thí nghiệm sống để nghiên cứu khí hậu của thị trưởng thành phố New York Bill de Blasio. Việc hồi phục rạn san hô Oyster đang diễn ra ngay gần bên như mọi khu vực giao nhau quan trọng xuôi theo bãi biển phía đông, từ Florida đến Maine. Đây là những cố gắng đáng trân trọng, thế nhưng khi xét về tổng thể, việc giải quyết khủng hoảng khí hậu của chúng ta đang được giao phần đa cho chính quyền thành phố và các tổ chức tư nhân. Sự thành công của cách tiếp xúc này còn có không nhiều hoặc không có mối đối sánh với những cách tiếp xúc khác. Điều gì sẽ xảy ra khi tất cả những phương pháp có liên quan được ứng dụng trong một môi trường đặc biệt nhất, trong một thành phố thí điểm?

Cách đây nửa thế kỷ, trào lưu hệ sinh thái bước vào kỷ nguyên modern hiện đại với ý thức khẩn cấp. Khi trào lưu phát triển, các phe cánh vô chính phủ chính thống – dẫn đầu bởi Edawrd Abbey và Earth First! – đã khuyến nghị các giải pháp tiếp xúc cực đoan đến mức không quá khó để suy luận về chủ nghĩa cô lập và phản thành thị của họ. Các thành phố được xem là nguồn gốc của tất cả những vấn đề: ô nhiễm và độc hại, bùng nổ dân số,… Kỷ nguyên cách tân đô thị đấu tranh giữa một bên là Robert Moses và bên còn lại là Jane Jacobs; họ tranh đấu về các nguyên tắc căn bản của phát triển và bảo tồn đô thị. Ở bên lề cuộc chiến ấy, một đội nhóm các nhà tư tưởng đô thị khác đã xuất hiện, những người đã trông thấy phương pháp cho tai ương về hệ sinh thái đồng thời cố gắng biến các thành phố không những trở nên tốt hơn mà còn phủ lên mình bộ cánh của thiết kế mới.

Athelstan Spilhaus – một nhà tương lai học, nhà sáng chế và họa sỹ chuyện tranh chuyên nghiệp. Trên cương vị chủ nhiệm Viện Công nghệ của Đại học Minnesota, vào những năm 1960 ông đã phát triển 1 loại tạo thành phố mới với theo cơ chế module và tự duy trì. Thành phố nằm trên khu đất rộng 60.000 mẫu Anh (acre) tại Quận Aitkin, Minnesota, cách Duluth khoảng 87 dặm về phía Tây. Thành phố thí điểm Minnesota (MXC) của ông sẽ là bài học quý báu về giáo dục cho những thế hệ về năng lượng sạch và cách vận hành hiệu quả.Chúng là cơ sở chứng tỏ cho nhiều công nghệ mới, những gì có thể đạt được khi các nguyên tắc hữu hiệu nhất về đô thị và chủ nghĩa hệ sinh thái học được thống nhất.

Thành phố thí điểm MXC đã định trước những cơ chế như hệ thống thu giữ và hấp thụ carbon, Phương pháp Internet vạn vật (Internet of Things solutions). Việc tái chế, lưu thông và thiết kế có thể đảo ngược sẽ quy chuẩn, chế tạo động cơ dễ bắt lửa sẽ chỉ được phép sử dụng giới hạn. Không những thế còn có một vài công việc quy hoạch và cấu trúc mặt bằng hợp lí được triển khai, từ việc tưởng tượng ra một mạng lưới tiện ích ngầm cho tới hệ thống vận tải, yêu cầu giới hạn chặt chẽ về số lượng bề mặt đất được lát đá. Tuy vậy hình tượng thành phố do Spilhaus hoạch định không được phát triển trong bất kì kế hoạch nào của tương lai.

Trong lúc thành phố thí điểm MXC đang tạo thành, một nhà bảo tồn và thượng nghị sĩ bang Minnesota tên Henry T.McKnight đang có kế hoạch cho 1 bản thí điểm khiêm tốn hơn so với thành phố thí điểm nhưng vẫn không hề kém phần tham vọng. Cộng đồng được gọi tên là kế hoạch Jonathan nằm cách Minneapolis 30 dặm về phía tây nam, được tưởng tượng như 1 sự thay thế cho những loại hình vốn có cơ chế quản lý kém đang càng ngày càng phổ biến, điều sẽ tạo ra nhiều tiêu cực cho môi trường thiên nhiên trong tương lai. Thành phố được mô phỏng dựa trên kế hoạch Radical suburb (Vùng ngoại ô cấp tiến) của Reston, Virginia và khái niệm Thành phố Vườn (Garden City) của Ebenezer Howard. Quy hoạch gồm 1 lõi tỷ lệ cao tập trung các doanh nghiệp, dịch vụ và các khu người dân tỷ lệ thấp hơn xuôi theo vùng ngoại ô. Các khu vực được kết nối với nhau thành một mạch vững bền cộng đồng, ưu tiên đi dạo, kiến trúc và phong cảnh tồn tại cân bằng. Nhưng việc xây dựng một cộng đồng bình dị gồm 50.000 người dân, nhất là cộng đồng tọa lạc ở vòng ngoài ngoại ô yêu sách phải cuốn hút được các gia đình trung lưu, chuyên gia trẻ với tầm nhìn rộng mở về đô thị hài hòa.

Tích hợp cùng với kế hoạch Jonathan là khả năng tạo nên sự phong phú của những loại nhà ở, gồm có mọi thứ từ các căn hộ dành riêng cho một gia đình hay nhiều gia đình cho tới nhà ở module, cấu trúc nhà tiền chế xếp chồng lên nhau, một khu chung cư rắc rối phức tạp được xây dựng trên cây. McKnight cũng đồng thời muốn thành phố thí điểm trở thành trung tâm công nghệ. Ông đã tưởng tượng ra các chiếc xe không khí thải, một tuyến phố sắt giao vận khối lượng lớn kết nối trung tâm thị trấn với Twin Cities và mạng lưới internet proto để trao đỏi thông tin cộng đồng free. Đã có những lúc một vài viễn cảnh ấy đã triển khai thành công. Năm 1970, Jonathan là cộng đồng mới trước tiên được HUD hỗ trợ tài chính như 1 phần thuộc Chính sách Đô thị Đất nước và Đạo luật Phát triển Cộng đồng mới. Những căn nhà bắt đầu được xây dựng. Tuy vậy theo thời gian, việc cuốn hút người dân thành phố cũng như người dân nông thôn đến sinh sống tại thành phố thí điểm cho tương lại đã trở nên trở ngại hơn. Năm 1978, HUD đã tịch thu lại dự án và sáp nhập chúng nó vào thị trấn ngoại ô Chaska.

Với những ai chưa từng xem qua tập phim tài liệu The Experimental City của MXC, sẽ không có gì sửng sốt khi biết rằng thành phố của Spilhaus chưa khi nào được xúc tiến xây dựng. Dù rằng do nhiều tác động từ nhân tố chính trị, kinh tế nhưng thực tiễn từ sâu thẳm, gần như tất cả mỗi người đều không quan tâm đến viễn cảnh sống trong một phiên bản nào đấy của ở dưới mái vòm trắc địa. “Utopias” có lẽ sẽ không khi nào tồn tại, không người nào muốn bị giam giữ trong một cuộc thí điểm xã hội rắc rối phức tạp dù cho mục tiêu tốt đẹp đến đâu. Tuy vậy giả dụ điển hình về thành phố thí điểm MXC và Jonathan vẫn đáng để cân nhặc, đặc biệt khi đặt giữ thực trạng cần thiết về khí hậu hiện tại.

Theo Ashui (Biên dịch từ ELLE Decoration VN /Tác giả: Justin R. Wolf @Archdaily)